ULUCAMİ’NİN YAPILIŞI
Yıldırım Bayezid Haçlı ordusunun kuşattığı Niğbolu’ya (Bulgaristan’ın kuzeyinde Plevne dolaylarında yer alır) sefere çıkarken eğer Haçlı ordusuna karşı zafer elde ederse 20 Cami yaptıracağını ahd eder. Yıldırım lakabına yaraşır biçimde kuşatma altındaki Niğbolu’ya varır ve kale komutanı Doğan Bey’le görüşmek için gece haçlı ordusunun arasından sızarak Kale duvarlarına kadar gider. Ertesi gün haçlı ordusuna karşı büyük bir zafer elde eder ve ordusu ile Bursa’ya döner. Ulucami Bursa Camisinin yapılış hikayesi için zafer bir başlangıçtır. Haçlılara karşı verilen bu başarılı mücadele sonunda Abbasi halifesi Yıldırım bayezid için “Sultan-ı İklimi Rum” yani Rum illerinin Sultanı unvanını vermiştir.
Döndükten sonra zafere sevinmenin yanı sıra verdiği ahdi nasıl yerine getireceğini de düşünmeye başlar. Damadı Emir Sultan’a durumu anlatır. Emir Sultan 20 cami yaptırmanın sıkıntısı içinde olan Yıldırım Bayezid Han’a 20 kubbeli büyük bir Cami yaptırmasını ve ahdini bu şekilde yerine getirmesini önerir.
Emir Sultan’ın gördüğü rüya üzerine bu günkü yerine yapılan Ulucami için imar çalışmaları sırasında rivayet edilen bir olay nedeni ile bir kubbesinin yapılmadığı ve alt kısmında namaz kılma yeri yapılmadığı söylenmektedir. Ancak bu hikaye pek çok eski dönem eserinde anlatıldığı için akla değil gönüle yatkın bir yaklaşımdır.
Anadolu Selçuklu mimarisinin izlerini devam ettirdiği dönemde cami içinde açık kubbe veya şadırvan için çok fazla adres aramaya pek de gerek yok aslında. 20 kubbesi olan, her yanı duvarlarla çevrili bir camide içeriye ışık girebilmesi, 5 bin kişinin aynı anda namaz kılabildiği bir camide hava sirkülasyonu elbette mimarın öngörüsü ile oluşan bu planın oluşmasının ana nedeniydi. Şadırvan yapılması kısmına gelince kaplıcaları ile meşhur bir kentin içinde bulunan 20 cami büyüklüğündeki camisine kış ayları için ılık su getirmek elbette mükemmel bir fikir olurdu. Şadırvanın Karaçelebizade Abdulaziz efendi adında siyasi bir sürgün tarafından sonraki bir dönemde yaptırıldığı söylenmektedir.
Ulucami’nin yapıldığı bu dönemde aynı zamanda Yıldırım Darüşifası ve Bursa Bedesten’i de yapılmıştır. Osmanlı’nın bu ilk dönemlerinde nerede bir Cami yapılsa onun ihtiyaçlarına karşılık verebilecek han hamam ve bedestenler yapılmıştır. Böylece İmamlar giderler için kimseden para istemek zorunda kalmayacak bir döner sermaye ile tüm cami ihtiyaçlarını giderebilecekti.
ULUCAMİ’DE HIZIR ALEYHİSSELAM
Anlatılan rivayet şöyledir; Somuncu Baba, Cami inşaatı sırasında işçilere ekmek dağıtırken orada bulunan bir kişinin yanına gidip sen Hızır’sın diyerek onun kim olduğunu anladığını ifade eder ve ondan cami bittikten sonra da buraya gelip her gün burada namaz kılacağına dair söz istemiş. Hızır Aleyhisselam’da ona bu sözü vermiş ve hangi vakitte geleceğim de bana kalsın diyerek de eklemiş sözlerine. Bu nedenle halk arasında Hızır Aleyhisselam ile yan yana namaz kılabilmek isteği ile buraya gelen çok olurmuş.
“Vav” Harfi; hattat ustası gerçekten mükemmel bir işçilik ile bu eseri ortaya çıkarmıştır. Tasavvufta Vav ve Elif İnsanı ve kainatı temsil ettiği söylenir. İnsanın anne karnındaki kıvrılışını temsil eder. Elif Kainatın anahtarı kainat ise Vav olarak betimlenir. Vav “Vahid yani tek olan Allah’ı hatırlatmak içindir. Ebced’e göre 6 ya denk gelir ve İmanın şartlarını hatırlatır bizlere. Hızır Aleyhisselam’ın tam burada namaz kıldığı söylenir.
CAMİNİN AÇILIŞI
Zaferden sonra geçen 4 yılın ardından Cami tamamlanmış ve ölümüne bir kaç yıl kalan Sultan ahdini yerine getirebilmiştir. 55X70 metre ebatlarındaki Cami iç cemaat alanı açısından en İslam coğrafyasında günün şartlarındaki en büyük cami olarak bilinmektedir(Kendi döneminde).
İmarın tamamlanmasından sonra Sultan Yıldırım Bayezid Han dönemim önemli maneviyatlarından Emir Sultan (Muhammed bin Ali Şemsüddin) hazretlerine ilk namazı kıldırmasını istemiştir. Emir Buhari (Sultan) ise aralarında kendisinden çok daha büyük bir alimin aralarında olduğunu ve adının Somuncu Baba olarak bilinen Şemseddin Musa Kayseri’nin oğlu Şeyh Hamid’i Veli Aksarayi hazretleri olduğunu söylemiştir.
Somuncu Baba ise ne yaptın Emir Buhari niçin benim halimi ele verdiniz diyerek sitem etmiş, Emir Buhari ise aramızda sizden daha üstün bir kişi olmadığı için diyerek cevap vermiştir. Sultanın emri üzerine mimbere yürüyen Somuncu Baba ilk hutbeyi Fatiha suresinin tefsirlerinden vermiştir. Tefsirlerin sonuncusunu bitirdiğinde orada bulunan ulema Emir Buhari’nin neden onun adını verdiğini anlamıştır.
CAMİNİN ÖNEMİ
Bu ilk kılınan namazda Sultan Yıldırım Bayezid Han, damadı Emir Sultan Buhari Hazretleri, Molla Fenari ve Somuncu Baba olarak bilinen Şeyh Hamid’i Veli hazretleri bulunmaktaydı. Osmanlı’nın kuruluşunun 100. yılında yapılmış en önemli eserdir.
Ancak Bursa Ulucami açıldıktan birkaç yıl sonra Osmanlı Devleti için kötü günler başgösterdi. 1402 yılında Osmanlılar ve Moğollar arasında yapılan Ankara savaşından önce Timur ve sonra Karamanoğlu’nun verdiği hasarların onarımı Yıldırım Bayezid’in oğlu Sultan Çelebi Mehmet tarafından yaptırılmış ve cami 1421 yılında tekrar ibadete açılmıştır.
Osmanlı’da Fetret dönemi olarak bilinen bu dönem dağılmanın eşiğine gelmiş bir devletin taht kaygıları nedeni ile 11 yıldan fazla lidersiz bir şekilde yönetilmesine neden olmuştur.
Ulucami’de Karamanlılar ve Timur’dan sonraki en ağır hasarı 1855 yılındaki depremde görmüştür. 1862 yılında onarımı yapılan cami tekrar ibadete açılmıştır.
MİMARI
Ulucami’nin mimarı konusunda net bir bilgi yoktur. Ali Neccar ve İvaz Paşa üzerinde durulsa da ikisi için de tam olarak karar verilememiştir. Ali Neccar için verilen bilginin olma ihtimalinin yüksek olduğu bilinmektedir. Ancak gözden kaçmaması gereken bir nokta bu iki mimarın eş zamanlı çalışarak ortaya koyduğu bir eser olarak görmek daha mantıklıdır. Böylece Ali Neccarın baş mimar olduğu bu eserde Hacı İvaz ve Karagöz (Demirci Ustası) anlatımlarını bir araya toplamak mümkündür.
MİMARİSİ ve DİĞER ÖZELLİKLERİ
Mimari olarak oldukça etkileyici bir yapıya sahiptir. Şadırvan üstündeki açık olan hariç 19 kubbeye sahiptir. 55X70 mt’lik ebatı ile iç bölümde oldukça geniş bir cemaat alanı sağlar. Doğu, Batı, Kuzey kapılarına sahiptir. Aslında 3 yönde 4 kapısı olmasına rağmen doğu kapısının güney tarafındaki kapı kullanıma kapalıdır. Geniş ve büyük kapılardan 5 bin kişinin bir kaç dakika içinde kolayca dışarı çıktığını görebilirsiniz. Ortada yer alan 12 taşıyıcı ana direk duvar içlerinde yer alan taşıyıcı direklere kemerlerle bağlıdır. Kemerlerin bağlantılarının üzerinde yükselen tavan kubbelerin tüm ağırlığını eşit olarak iletecek biçimde yapılmıştır. Orjinali ahşap olan iki minaresi de yıkıldığı veya yandığı için bu günkü minareleri yapılmıştır. Batı da yer alan minarenin iki çıkışı vardır.
Ulucaminin Hazineleri ve Gizemleri
MİNBER
Ulucami Bursa, Devaklı Abdülaziz oğlu Mehmet (Amel-i el-hac Mehmed bin Abdilaziz bin ed Dakiva) usta tarafından ceviz ağacı kullanılarak yapılmıştır. Hiç çivi kullanılmadan iç içe geçirme yöntemi kullanılarak yapılmış minberindeki ağaç işçiliği tam bir şaheserdir. Minberin bir tarafı, kâinatı temsil etmektedir. Üzerine güneş sistemi kabartma bir form uygulanarak işlenmiştir. Gezegenler, her biri yörünge hareketleriyle birlikte küresel kabartma motifler halinde Güneş’e olan uzaklık ve aralarındaki büyüklük karşılaştırmaları da verilerek olması gereken yerlere nakşedilmiştir. Dünyanın yuvarlak olup olmadığının bile tartışıldığı bir devirde bir ahşap ustasının o dönemde bilinen tüm gezegenleri rastgele bir yıldız olarak değil, güneş sistemimizdeki birer gezegen olarak işlemesi dikkat çekici bir şekilde bugünkü bilimsel bulgularla örtüşmektedir.
MİNBER ÜZERİNDEKİ DETAYLAR
Minberin giriş kapısının üzerindeki kitabede altın yaldızla bir yazı bulunur. ‘Yıldırım Bayezid Han tarafından Hicri 804 yılında yaptırılmıştır’ ibaresi yer almaktadır. Sarmaşık motiflerle süslü olan trabzanların süsleme motifine uygun sülüs tarzda yazılmış, ‘’Devaklı Abdülaziz oğlu Mehmet işi’’ ibaresi bulunmuştur. Sanatkâr ustanın gizli imzasını geçtiğimiz on yılda yeni farkedilmiştir. . Minberin doğu yönüne bakan tarafında ise, biri dar dikdörtgen, diğeri ise alanı daha geniş üçgen formunda ve bir diğeri en altta şerit halinde uzanan dolap serisi bir uygun kompozisyon oluşturmakta.
SIRADIŞI DETAYLAR
Üçgen ve dörtgen yüzü kaplayan güneş sistemi olduğu düşünülen kabartma işlemeleri görenleri hayrete düşürmektedir. Minberin alt bölümünde (hem doğu hem batı yönünde) 15 motif vardır. Bunların üçer tanesi dikdörtgen “başlangıç, çıkış ve ilk” anlamlarını taşıdığı söylenmektedir. Geriye kalan 24 özünde aynı, ancak detaylarında farklılıklar içerir. Birbirine yakın olan sütunların koyu motiflerle kardeşleri temsil eder. Bu Motiflerle, Üçoklar (Yer Yüzü Hanları) 12 Türk boyunu; Bozoklar (Gökyüzü Hanları) ise diğer 12 Türk boyunu simgeler. Böylece minberde 24 Türk boyuna yer verilmiştir. Güney duvarında asılı olan Kâbe örtüsü de gizemini korumaktadır.
Yıldızlar güneş ve gezegenler temsil edilmişse eserin bir kez daha önemi ortaya çıkıyor. Gezegen yerleşimi yapılınca en solda dışta kalana Pluton demek mümkün. Eğer öyleyse sağındaki çizgiyi de Kuiper kuşağı olarak nitelendirmek de mümkün.
Ulu Cami’nin duvarlarında 21 hattat tarafından yapılmış 45 levha ve 87 duvar yazısıyla da adeta bir hat müzesi. 9 ayrı yazı karakteri görülür ve her hattın ayrı bir hikayesi var. Ulucami ziyaretinde iyi bir rehberle gezmek gerekir.
DAVUD YILDIZI VE HAÇ İŞARETLERİ
Ulucami Bursa kentinin sembolü halinde. Onarım için çevrede bulunan taşların kullanıldığı tahmin edilir. Davud yıldızı k Hz. Süleyman mührü olarak bilinir. Türkler tarafından bu yıldızın çok fazla kullanıldığı görülmemiştir.
Selçuklu’dan Osmanlı mimarisine geçişin izlerini taşır Ulucami. Bursa’nın simgesi ve gurur tablosu olarak kentin merkezini simgelemektedir.
KABE’NİN ÖRTÜSÜ
Ulucami dönemi içinde İslam dünyasının 5. önemli mabedi olarak kabul görmüştür. Bir Dönem batıdan Hac yoluna çıkan müslümanlar ilk Ulucami’ye gelirlerdi. Sonrasında Şam, Kudüs, Medine ve Mekke’ye hareket ediyorlardı. İslam dünyasının Beş önemli mabedinde namaz kılarak Hac yolculuğu yapılırdı. Yavuz Sultan Selim Mekke Medine’ye yaptığı sefer ile Kabe’nin örtüsünü yenileme kararı almıştır. Eski örtüyü de Ulucami Bursa ya getirmiştir.
Mevlid-i Şerif’in tamamı Türkçe’dir. 1Ulucami’ye ölünceye kadar hizmet vermiş olan Süleyman Çelebi tarafından yazılmıştır. Üftade Hazretleri ise Doğan Bey Cami imamı omadan önce, Ulucami’de Müezzinlik yapıyordu. Molla Fenari ise Bursa’ya geldikten sonra 3 padişah dönemini de görmüştür. Bugünkü Müftü’lük görevinden önce Kadı’lık yapmıştır.
Ulucami Bursa ve Türkiye için oldukça önemli bir eserdir. Ulucami İpek Yolu’nun başlangıç veya bitim noktası olarak görülebilir.
Not: Yazının kaynakları; Bursa Valilik web sayfası, Bursa Büyükşehir Belediye web sayfası, Wikipedia, ve kendi araştırmalarımızdır.
Google Earth Görünüm Ulucami için tıklayınız!
ULUCAMİ’NİN ESKİ RESİMLERİ
